Falsfréttir og upplýsingaóreiða í aðdraganda alþingiskosninga 2021

Einn af hverjum tveimur varð var við rangar upplýsingar eða falsfréttir í aðdraganda alþingiskosninganna á Íslandi í september á þessu ári. Þar af sögðust 11% þátttakenda hafa orðið vör við slíkar upplýsingar oft á dag síðustu 30 dagana fyrir kosningar. Af þeim sem sögðust hafa orðið vör við falsfréttir eða rangar upplýsingar sagðist rúmlega helmingur, eða 52,2%, telja að ákveðinn stjórnmálaflokkur hafi borið ábyrgð á þeim. Kjósendur ríkisstjórnarflokkana (Sjálfstæðisflokks, Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs og Framsóknarflokks) voru ólíklegastir til að hafa orðið varir við falsfréttir eða rangar upplýsingar. Þetta kemur fram í nýrri skýrslu Fjölmiðlanefndar um falsfréttir og upplýsingaóreiðu í aðdraganda alþingiskosninga 2021. Skýrslan byggir á niðurstöðum könnunar Maskínu fyrir Fjölmiðlanefnd sem lögð var fyrir dagana eftir kosningar.

Sjö af hverjum tíu sáu falsfréttir á Facebook

Af þeim sem urðu vör við rangar upplýsingar eða falsfréttir í aðdraganda kosninganna sögðust 72,2% þeirra hafa séð slíkar upplýsingar á Facebook, 32,3% sögðust hafa séð slíkt á ritstýrðum netmiðlum, 27,8% í sjónvarpi, 26,3% í ritstýrðum prentmiðlum og 22,3% í útvarpi. Þá sögðust 15,3% hafa séð rangar upplýsingar eða falsfréttir á Instagram, 14,6% á Twitter, 10,5% á YouTube, 5,3% á TikTok, 5% á samskiptamiðli á borð við Messenger eða WhatsApp, 4,7% í hlaðvarpi og 2,9% á Snapchat.

Helmingur telur ákveðinn stjórnmálaflokk bera ábyrgð á falsfréttum

Af þeim sem sögðust hafa orðið vör við falsfréttir eða rangar upplýsingar í aðdraganda kosninganna sagðist rúmlega helmingur, eða 52,2%, telja að ákveðinn stjórnmálaflokkur hafi borið ábyrgð á þeim. Þá töldu 29,1% að ákveðinn íslenskur fjölmiðill hafi borið ábyrgð á upplýsingunum og 25,5% töldu að ákveðinn stjórnmálamaður hafi borið ábyrgð á þeim. Aðeins 2,2% þeirra sem svöruðu töldu að erlendur aðili hafi borið ábyrgð á upplýsingunum.

Kjósendur ríkisstjórnarflokkana ólíklegastir til að segjast hafa séð falsfréttir eða rangar upplýsingar í aðdraganda kosninganna

Þátttakendur í könnuninni sem sögðust kjósa ríkisstjórnarflokkana (Sjálfstæðisflokk, Vinstrihreyfinguna – grænt framboð og Framsóknarflokk) voru ólíklegastir til að hafa orðið varir við falsfréttir eða rangar upplýsingar í aðdraganda kosninganna; 70,2% af stuðningsmönnum VG, 63,4% af stuðningsmönnum Framsóknarflokksins og 61,8% af stuðningsmönnum Sjálfstæðisflokksins kvaðst ekki hafa orðið vart við falsfréttir eða rangar upplýsingar tengdar kosningunum í aðdraganda þeirra. Stuðningsmenn Viðreisnar og Sósíalistaflokksins voru líklegastir til að hafa orðið varir við falsfréttir eða rangar upplýsingar í aðdraganda kosninganna en 37% af stuðningsmönnum Sósíalistaflokksins og 36% af stuðningsmönnum Viðreisnar sögðust aldrei hafa orðið varir við slíkar upplýsingar. Þá sögðust 22,5% af stuðningsmönnum Flokks fólksins, 18,3% stuðningsmanna Pírata og 18,5% stuðningsmanna Miðflokksins hafa tekið eftir falsfréttum eða röngum upplýsingum tengdum kosningunum oft á dag í aðdraganda kosninganna.

Trúverðugleiki upplýsinga frá stjórnmálamönnum

Fram kom í könnuninni að um 19,5% þátttakenda lögðu trúnað á upplýsingar sem komu frá stjórnmálamönnum í aðdraganda kosninganna, þar af fannst 1,5% þátttakenda upplýsingar frá stjórnmálamönnum mjög trúverðugar. Um 30% þátttakenda fannst upplýsingar frá stjórnmálamönnum ótrúverðugar og þar af töldu 8,2% þátttakenda að upplýsingar frá stjórnmálamönnum væru mjög ótrúverðugar. Spurt var á sama hátt um traust gagnvart upplýsingum frá íslenskum fjölmiðlum, ríkisstofnunum og sóttvarnaryfirvöldum. Fjórðungur (41,2%) þátttakenda taldi upplýsingar í íslenskum fjölmiðlum trúverðugar í aðdraganda kosninganna, 59,0% lagði trúnað á upplýsingar frá ríkisstofnunum og 79,9% sagði upplýsingar frá sóttvarnaryfirvöldum trúverðugar.

Sjónvarp mikilvægasti fréttamiðillinn í aðdraganda kosninga

Alls sögðu 41,3% þátttakenda að sjónvarp væri mikilvægasti fréttamiðillinn í aðdraganda kosninga. Þá sögðu 20,4% að útvarp væri mikilvægast og 18,6% sögðu að ókeypis fréttamiðlar á netinu væru mikilvægastir. Jafnframt svöruðu 7,3% þátttakenda að þeim þættu fréttamiðlar á netinu sem þau eða aðrir greiddu fyrir mikilvægastir, en aðeins 5,5% sögðu að mikilvægasti fréttamiðillinn væru samfélagsmiðlar. Þá sögðust 5,3% telja dagblöð mikilvægasta fréttamiðilinn og 0,7% sögðust telja að mikilvægasti fréttamiðillinn væru hlaðvörp.

Misjafn skilningur á því hvað hugtökin falsfréttir og rangar upplýsingar fela í sér

Í spurningakönnuninni var spurt um það hvaða röngu upplýsingar eða falsfréttir þátttakendur hefðu orðið varir við í aðdraganda alþingiskosninganna. Af svörum þeirra sem töldu sig hafa séð rangar upplýsingar eða falsfréttir má sjá að einhverjir töldu pólitískar staðhæfingar sem þeir voru ósammála til rangra upplýsinga eða falsfrétta. Við túlkun á niðurstöðum könnunarinnar þarf því að hafa í huga að skilningur þátttakenda á þeim hugtökum sem liggja könnuninni til grundvallar hafi hugsanlega verið ólíkur. Einhverjir virtust þannig hafa annan skilning á því hvað hugtökin „rangar upplýsingar“ og „falsfréttir“ fela í sér en aðrir þátttakendur. Hugsanlegt er að þetta skýri að einhverju leyti þá niðurstöðu könnunarinnar að meirihluti þátttakenda telji ákveðinn stjórnmálaflokk hafa borið ábyrgð á falsfréttum og röngum upplýsingum.

Öll gögn úr könnuninni hafa nú verið gerð aðgengileg og má nálgast með því að smella hér

Skýrsluna í heild sinni má nálgast með því að smella hér eða á myndina af forsíðunni hér fyrir neðan